Nazwisko Marii Montessori nigdy nie zostało zastrzeżone. Na całym świecie każdy ma prawo używać nazwy „Montessori” czy też umieszczać ją w nazwie prowadzonej działalności. Dlatego też rozumienie filozofii i wdrażanie pedagogiki Montessori w codziennej praktyce pracy z dziećmi jest różne w różnych placówkach.
Rodzice dokonujący wyboru placówki, której chcą powierzyć przyszłość swoich dzieci, stają przed ogromnym wyzwaniem. My, Montessorianie, wybraliśmy podejście Marii Montessori, ponieważ jest nam ono bliskie. Ponieważ to, w jaki sposób Montessori postrzegała dzieci, jej szacunek wobec nich, wymogi edukacji, są spójne z naszym rozumieniem świata. Jak rozpoznać prawdziwe środowisko Montessori? Na co zwrócić uwagę, by nasze dzieci rozwijały się w otoczeniu, w którym je umieścimy? Jakie cechy powinna mieć placówka deklarująca podążanie za praktyką Montessori?
Rodzice często martwią się, kiedy ich pociecha znajdzie się w klasie razem z innymi dziećmi, które są od niej starsze lub młodsze. Boją się, że młodsze dzieci zbytnio zaabsorbują nauczyciela, który poświęci im więcej czasu. Opiekunów niepokoi też fakt, że realizacja programu nauczania dla dzieci starszych pozbawi młodsze odpowiedniej ilości wsparcia emocjonalnego i stymulacji ze strony nauczyciela. Obie wspomniane obawy są mylne.
Wszystkie programy Montessori są zaprojektowane w taki sposób, by odpowiadać potrzebom rozwojowym dzieci na danym poziomie.
Klasy Montessori są tak zorganizowane, by umiejętnie wykorzystać 2-3 letni przedział wiekowy pomiędzy podopiecznymi. Dzięki temu młodsze dzieci są stymulowane przez starsze, a starsze służą jako wzór do naśladowania. Każde dziecko uczy się w indywidualnym tempie, a kolejne lekcje są mu udzielane tylko w momencie, gdy jest na to naprawdę gotowe. O szybkości tego procesu nie decyduje nauczyciel. W mieszanej klasie dziecko zawsze może znaleźć rówieśników, którzy są na jego poziomie.
Praca z jedną klasą przez trzy lata pozwala na wytworzenie silnego poczucia wspólnoty pomiędzy rówieśnikami i nauczycielami. Dziecko szczególnie uzdolnione nie musi przechodzić do klasy wyżej lub czuć się wyobcowane w swojej klasie. Różnorodność wieku zapewnia mu odpowiednią stymulację ze strony innych, równie uzdolnionych rówieśników.
Dzieci pracują z materiałem edukacyjnym. Dzieci uczą się przez działanie w swoim otoczeniu. Potrzebują materiałów, z którymi mogą aktywnie pracować. Każde dziecko na każdym etapie rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego ma dostęp do odpowiadających mu materiałów.
Czynności są spontanicznie podejmowane przez dzieci, ponieważ taka jest ich natura. Wybierając materiały do pracy, dzieci w naturalny sposób rozwijają się i zaspokajają potrzeby wynikające z rozwoju. Otoczenie Montessori jedynie dostarcza materiałów, które pomogą im uzewnętrznić ich potrzeby.
Wiedza przyswajana jest poprzez aktywne metody uczenia się. Dzięki temu dzieci samodzielnie rozpoznają i realizują swoje potrzeby edukacyjne. Inicjują pracę i zajmują się nią tak długo, dopóki nie zrealizują wytyczonego sobie celu (autoedukacja). Dzieci rozbudowują swoją wiedzę, samodzielnie wybierając czynności, kierowane naturalną potrzebą bycia kompetentnym w środowisku, w którym żyją. Konstruują własną moralność poprzez interakcje z innymi.
W środowisku Montessori, obowiązuje zasada ograniczonej wolności, zasada ta odnosi się do każdej czynności podejmowanej przez dzieci. Dzieci mają prawo do każdego działania, które jest akceptowane przez społeczność i pozostaje w zgodzie z kulturą, w której żyją, a także z aktualnym etapem rozwoju.
Wewnętrzna motywacja (brak kar i nagród) jest główną siłą napędową uczenia się i pochodzi wyłącznie od dziecka, nie od nauczyciela. To dążenie do uzyskania kompetencji społecznych jest napędzane dziecięcą ciekawością i zainteresowaniem. Dlatego aktywność podejmowana przez dziecko z jego własnego wyboru jest dla niego nagrodą samą w sobie.
Dzieci mają swobodę ruchu i wolny wybór pracy. Nauczyciel poprzez systematyczne planowanie lekcji/prezentacji kieruje procesem nauczania dziecka.
Klasy/grupy są mieszane wiekowo. Aby móc prawidłowo i adekwatnie odpowiadać na tak ogromną, zmieniającą się ilość potrzeb rozwojowych dzieci, klasy muszą być tworzone przez dzieci z trzech następujących po sobie grup wiekowych (0–2,5, 2,5–6, 6–9, 9–12, 12–15 itd.)
Poprzez organizację klasy, odzwierciedlającą model rodziny, tworzymy kontekst społeczny. Umiejętności dziecka przejawiają się w pracy dla dobra grupy. Dzieci nieustannie prezentują swoje zdolności i doświadczenia sobie nawzajem, w ten sposób efektywnie się ucząc, z korzyścią dla obu stron.
Kooperacja zamiast konkurencji. Każdego dnia dzieci są zachęcane do udzielania sobie nawzajem pomocy, wspierania się we wszystkim, co robią. Jakość życia grupy jest postrzegana przez pryzmat jednostkowych czynności, indywidualnie podejmowanych przez każdego z jej członków. Dzięki zachęcaniu dzieci do wykonywania tej samej czynności w różnych momentach dnia i tygodnia oraz różnych czynności w tym samym czasie unikają one pokusie porównywania się nawzajem. Podejście Montessori zakłada, że z czasem wszystkie dzieci w stopniu mistrzowskim opanują zasady społeczne oraz wiedzę zawartą w udostępnionym materiale.
W filozofii Montessori dziecko jest bytem duchowym. Montessori dostrzegała w dziecku coś więcej niż tylko materialną stronę człowieka. Dziecko jest duchowym embrionem, który rozwijając się, realizuje przyrodzony mu plan.
Religia. Placówki Montessori mogą być placówkami uczącymi wybranej religii. Nie jest to jednak warunek konieczny funkcjonowania prawdziwej szkoły czy przedszkola Montessori.
Autorytatywny. Jest zasadniczy w obyciu i empatyczny wewnątrz. Jest dorosłym, który w pełen empatii sposób odpowiada na uczucia indywidualnego dziecka, jednocześnie stanowczo wyznaczając granice grupie.
Wnikliwy obserwator. Nauczyciel potrafi wywnioskować, jakie są pragnienia dziecka, obserwując je na co dzień. Prowadzi on codzienne obserwacje i skrupulatnie planuje swoją pracę na jej podstawie.
Doradca, przewodnik dziecka. Nauczyciel jest źródłem, do którego dzieci zawsze mogą się zwrócić, ilekroć potrzebują pomocy, także w procesie przyswajania wiedzy. Potrafi również stworzyć optymalne warunki do procesu uczenia się.
Wzorzec. Nauczyciel kształtuje właściwe zachowanie i postawy, dzięki czemu dzieci mogą go naśladować.
Posiada odpowiednie wykształcenie. Nauczyciel Montessori to osoba posiadająca dyplom nauczyciela Montessori.
Nauczyciel z szacunkiem współpracuje z uczniem. Jest uważny, świadomy odpowiedzialności i roli, jaką odgrywa w życiu dzieci. Swoim zachowaniem wspiera ich rozwój poznawczy. Swoją funkcję widzi poprzez pryzmat zaspokajania potrzeb dzieci i stwarzania im optymalnych warunków rozwoju, a także kreowania wpierającego środowiska.
W kompetentny sposób tworzy pomost pomiędzy uczniem a materiałem edukacyjnym. Prawidłowo identyfikuje metody usprawniające nabywanie kompetencji na każdym etapie rozwoju dziecka w zgodzie z obowiązującą podstawą programową oraz z wymogami kultury. Jest doskonałym organizatorem, projektantem edukacyjnym. Kreuje otoczenie, w którym dziecko rozkwita.